De regering-De Croo smeet de voorbij jaren het geld door ramen en deuren naar buiten. Maar deze regering zal ook om nog iets anders herinnerd worden: de hoogoplopende discussie over de begroting tussen premier Alexander De Croo (Open VLD) en toenmalig staatssecretaris voor Begroting, zijn partijgenote Eva De Bleeker in november-december vorig jaar.
Het is interessant om één jaar later op die crisis terug te blikken. Niet alleen om te zien hoe er in een cruciaal document als de begroting wordt gegoocheld met cijfers, maar ook om te merken hoe het er bij Open VLD intern aan toegaat. En hoe er voortdurend een loopje genomen wordt met de waarheid.
Want op bevel van premier Alexander De Croo werd de begroting zoals die werd ingediend door staatssecretaris De Bleeker positief bijgekleurd. Dat gesjacher zou niet alleen de geloofwaardigheid van de begroting in het gedrang brengen, maar ook die van de premier en meteen van zijn partij, de Open VLD. Sindsdien zakten de Vlaams liberalen in de peilingen weg tot de kleinste partij in Vlaanderen.
(lees verder onder de preview)
Slechtste van Europa
Het begint op 10 november vorig jaar. De Bleeker dient dan de ‘Algemene toelichting bij de begrotingen van ontvangsten en uitgaven voor begrotingsjaar 2023’ in. Dit document is ondertekend door De Bleeker, door haar voogdijminister, toenmalig vicepremier Vincent Van Quickenborne (Open VLD) en door minister van Financiën Vincent Van Peteghem (CD&V).
In de toelichting noteert De Bleeker de kostprijs van de energiemaatregelen die de regering-De Croo had genomen. Ook de kostprijs van de btw-verlaging voor gas en elektriciteit staat erin. Het gevolg was dat het tekort met 1,3 miljard euro toenam in vergelijking met wat de premier één maand eerder, op 11 oktober 2022, in zijn State of the Union voor de Kamer had verklaard.
Op 14 november, vier dagen na het indienen, merkt de oppositie tijdens de debatten in de Kamer op dat het tekort volgens De Bleeker serieus was opgelopen, en dat België daarmee het grootste begrotingstekort van alle EU-landen had. Niet echt fijn voor een regering.
Een dag later, op 15 november, heerst er zenuwachtigheid bij premier De Croo en toenmalig Open VLD-partijvoorzitter Egbert Lachaert. De Bleeker en haar kabinetschef worden in het Open VLD-hoofdkwartier in de Brusselse Melsensstraat op het matje geroepen en de mantel uitgeveegd.
De Bleeker verdedigt haar begroting door erop te wijzen dat de begrotingsadviseurs van De Croo en Van Quickenborne hun fiat gaven vóór de indiening van de begroting in het parlement. En dat ook alle andere kabinetten geen opmerkingen hadden.
En dan gebeurt er iets opmerkelijks. ’s Avonds laat het kabinet-De Croo weten dat er een ‘materiële fout’ is gemaakt in de begroting die De Bleeker presenteerde, en dat die moet worden rechtgezet. De Bleeker moet de begroting aanpassen en zal dat tegen 17 november rond middernacht ook doen. Haar kabinetschef vindt dit niet ernstig en dient haar ontslag in.
Na de bolwassing op 15 november staat de positie van De Bleeker onder druk. Wanneer journalisten toenmalig voorzitter Egbert Lachaert daarover iets vragen, wuift hij dat weg. Maar op 17 november zou Lachaert al contact opnemen met Alexia Bertrand (MR) met de vraag of zij eventueel beschikbaar is om De Bleeker te vervangen.
Op vrijdag 18 november geeft De Bleeker verstek voor de ministerraad. ‘s Middags moet ze opnieuw op het hoofdkwartier van de Open VLD verschijnen. Daar wordt haar door Lachaert duidelijk gemaakt dat ze moet opstappen. De Bleeker spartelt nog wat tegen, maar na beloften over haar toekomst gaat ze akkoord.
Nog voor De Bleeker een afscheidstoespraak kan houden voor haar kabinetsleden laat het Paleis al weten dat Bertrand de eed zal afleggen als nieuwe staatssecretaris voor Begroting. Zo gaat het eraan toe in de politiek in dit land – of toch zeker bij de Vlaamse liberalen. Voor iedereen is het duidelijk: De Bleeker moest opstappen omdat de begroting niet naar wens was van de premier.
‘Akkoord gegeven’
Wie dacht dat daarmee de kous af was, heeft het mis. Het wordt nog erger. Een week later, op zaterdag 26 november, verschijnt in zakenkrant De Tijd een reconstructie over de heisa rond de begroting en de vervanging van De Bleeker door Bertrand. De krant heeft het daarbij over ‘een blauwe rampweek’.
Het stuk bevat ook een passage over wat er op dinsdag 15 november gebeurde, toen Lachaert, De Croo, De Bleeker, Van Quickenborne en hun kabinetschefs samenkwamen. De Bleeker en haar kabinetschef kregen daar zoals gezegd de volle laag, maar verdedigden zich door te zeggen dat de begrotingsadviseurs van De Croo en Van Quickenborne groen licht hadden gegeven voor de begroting vóór de indiening in het parlement. De Tijd schrijft daarover: ‘Maar over dat groen licht is het woord tegen woord.’ De krant schrijft ook nog dat volgens het kabinet van de premier zijn begrotingsadviseurs wel degelijk opmerkingen hebben gemaakt over het extra tekort van 1,3 miljard waarop De Bleeker uitkwam.
Diezelfde zaterdag 26 november plaatst Kris Van Cauter een opmerkelijk bericht op LinkedIn over de reconstructie zoals beschreven in De Tijd. Van Cauter is een briljant financieel expert bij de dienst nationale en regionale rekeningen en conjunctuur van de Nationale Bank van België. Hij begeleidde ooit de hervorming van de overheidsboekhouding. In maart 2022 werd Van Cauter bij Koninklijk Besluit geïnstalleerd als voorzitter van het wetenschappelijk comité voor de overheidsrekeningen. Hij wordt daarna adviseur op de Beleidscel Begroting van het kabinet-De Bleeker.
Het bericht dat Van Cauter op zijn LinkedIn-pagina plaatst, laat niets aan de verbeelding over: ‘Vrij correcte weergave (in De Tijd) van de gebeurtenissen de voorbije week, enkel met betrekking tot het leescomité is het niet woord tegen woord, maar heeft het kabinet (van de) premier expliciet zijn akkoord gegeven via WhatsApp voor de versie met de 1,3 miljard lastenverlaging in en dat betekent dat de premier de eerste versie die aan het parlement werd bezorgd zelf heeft goedgekeurd.’
Van Cauter beweerde dus niet meer of niet minder dan dat het kabinet van de premier instemde met de begroting waarin het groter tekort van 1,3 miljard van 2023 stond, iets wat De Bleeker naderhand op bevel van de premier positief moest bijstellen. En waarvoor ze uiteindelijk tot ontslag werd gedwongen.
Op zondag 27 november spreekt een woordvoerder van De Croo formeel tegen dat het kabinet van de premier had ingestemd met de begroting 2023 zoals die in eerste instantie door De Bleeker in het parlement is ingediend. ‘Wij hebben wel degelijk tijdig laten weten dat er fouten stonden in de toelichting bij de begroting, waardoor de toelichting niet overeenstemde met de begrotingsnotificaties, noch met de wetten ter uitvoering van de begroting’, luidt het bij het kabinet van de premier. Daarbij wordt onder andere een fragment van een WhatsApp-gesprek als bewijs voorgelegd. Maar omdat het niet om het volledige gesprek gaat, is de context onduidelijk en blijven de twijfels bestaan.
Tikfout
Op 12 december publiceert Knack als eerste het volledige WhatsApp-verkeer. daaruit blijkt dat het kabinet-De Croo wel degelijk de begroting zoals aanvankelijk voorgelegd door De Bleeker goedkeurde, zoals Van Cauter schreef op LinkedIn.
Mark Deweerdt vat het daarna in een opiniestuk op deze website goed samen. Deweerdt kent wat van begrotingen. Hij volgde de overheidsfinanciën als redacteur van De Standaard (waar hij van 1989 tot 1993 ook hoofdredacteur was) en daarna als redacteur bij De Tijd.
Deweerdt schrijft: ‘Welnu, uit de documenten die Knack publiceerde, blijkt dat het kabinet-De Croo op geen enkel ogenblik en op geen enkele manier aan het kabinet-De Bleeker heeft laten weten dat al die cijfers “fout” waren. Het is toch wel heel opmerkelijk dat men op het kabinet-De Croo een tikfout in “stellen” heeft gezien – er stond “stelen”’ –, maar niet zou hebben gezien dat er op meer dan één pagina en in meer dan één tabel tekortcijfers stonden die hoger waren dan de cijfers die de premier op 11 oktober had meegedeeld.’
Deweerdt vervolgt: ‘Niet alleen het kabinet-De Croo heeft over al die verkeerde cijfers geen opmerkingen gemaakt, ook geen van de zeven vicepremierkabinetten heeft dat gedaan. Twee vicepremiers hebben zelfs hun handtekening onder de ‘foute’ Algemene toelichting gezet en die dus expliciet gevalideerd: Vincent Van Quickenborne (Open VLD), als voogdijminister van staatssecretaris De Bleeker, en Vincent Van Peteghem (CD&V), als minister van Financiën.’
En Deweerdt concludeert: ‘Zelfs indien het kabinet-De Croo niet expliciet akkoord is gegaan met de Algemene toelichting, dan heeft het, door geen opmerkingen over de ‘foute’ cijfers te maken, in elk geval zijn impliciete instemming gegeven.’
Beul
In het Knack-interview van afgelopen week ontkent premier De Croo nog steeds dat zijn kabinet de eerste begroting van De Bleeker goedkeurde: ‘Dat was jullie interpretatie van die (WhatsApp-)berichten’, zo zegt hij. Natuurlijk blijft de premier bij zijn eerdere beweringen, anders zou hij bekennen dat hij toen loog.
Wat is er ondertussen met De Bleeker gebeurd? Zij had zoals gezegd bij haar gedwongen ontslag als staatssecretaris beloftes gekregen over haar toekomst van toenmalig voorzitter Lachaert. Die is ondertussen opgestapt als voorzitter, omdat hij het steeds moeilijker had om het regeringswerk te blijven verdedigen en van premier De Croo te weinig ruimte kreeg om de Open VLD een liberaler profiel aan te meten. Lachaert kondigde eind juni zijn ontslag aan en wilde nog tot na de zomer aanblijven, maar op aanwijzen van de premier werd hij snel vervangen door Tom Ongena, wat binnen de partij heel wat hommeles opleverde.
Ook na het opstappen van Lachaert hoopte De Bleeker nog steeds op een verkiesbare plaats. Eerst op de Europese lijst, maar daar werd ze gepasseerd door Hilde Vautmans, die de beste relaties onderhoudt met Guy Verhofstadt.
Daarna hoopte De Bleeker in Vlaams-Brabant lijsttrekker te kunnen worden voor de Kamer. Maar na een bewogen partijvergadering werd besloten dat voormalig Vlaams Parlementslid Irina De Knop die lijst zou trekken. De nieuwe Vlaamse minister Gwendolyn Rutten speelde op die partijvergadering een bepalende rol. Volgens De Standaard zou Rutten de premier hebben bedankt voor haar benoeming als Vlaams minister ‘door als een soort beul in opdracht van de premier Eva De Bleeker te slachtofferen’.
De Bleeker werd ook kwalijk genomen dat ze tussendoor even flirtte met LDD. Dat ook Lachaert aanwezig was op vergaderingen met Jean-Marie Dedecker wordt de oud-voorzitter minder kwalijk genomen. Hij zou de partijtop hebben ingelicht over de aftastende gesprekken die De Bleeker voerde met Dedecker. Lachaert krijgt in Oost-Vlaanderen de tweede plek op de Vlaamse kieslijst, na Senaatsvoorzitter Stephanie D’Hose.
Uiteindelijk rest er voor De Bleeker niets anders dan de derde plaats van de Vlaamse Open VLD-lijst in Vlaams-Brabant. De kans dat ze verkozen wordt, is zo uiterst klein, zeker als op 9 juni de slechte peilingen worden bevestigd. Dan zijn nog maar weinig Vlaamse liberalen zeker van een zitje in een of ander parlement.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier